Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28 Ιουλίου 1836 – 7 Ιανουαρίου 1904) ήταν σημαντικός Έλληνας λογοτέχνης. Θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα ελληνικά γράμματα, ενώ το έργο του συγκροτείται από πολλά διαφορετικά είδη, όπως μυθιστορήματα, διηγήματα, κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικού περιεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα.
Βιογραφία
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στις 28 Ιουλίου 1836 στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορους και αριστοκρατικής καταγωγής (εκ Χίου) γονείς, τον Δημήτριο Ροΐδη και Κορνηλία το γένος Ροδοκανάκη. Το 1841 η οικογένειά του μετακόμισε στην Ιταλία λόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλο εμπορικό οίκο της εποχής, με έδρα την Γένοβα, και αργότερα της υπηρεσίας του ως Γενικού Προξένου της Ελλάδας. Σε ηλικία δεκατριών ετών, και ενώ οι γονείς του είχαν εγκατασταθεί στο Ιάσιο, ο Ροΐδης επέστρεψε στην Ερμούπολη, όπου σπουδάζει εσωτερικός στο φημισμένο ελληνοαμερικανικό λύκειο Χ. Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ο λόγιος, συγγραφέας και έμπορος Δημήτριος Βικέλας και μαζί εξέδιδαν μια εβδομαδιαία χειρόγραφη εφημερίδα υπό τον τίτλο Μέλισσα.
Το 1855 αποφοιτώντας εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο για θεραπεία για το πρόβλημα της βαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί από τα μαθητικά του χρόνια και συνέχισε να τον ταλαιπωρεί σε όλη τη ζωή του. Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας. Μετά ένα χρόνο και εξ αιτίας της επιδείνωσης της υγείας του πήγε στο Ιάσιο και το 1857 στην Βραΐλα, όπου ανέλαβε την αλληλογραφία του εμπορικού οίκου του θείου του, Δημητρίου Ροδοκανάκη. Τότε ασχολήθηκε κρυφά με τη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου, ο θείος του όμως το αντιλήφθηκε και τον παρότρυνε να την δημοσιεύσει. Την πλήρη μετάφραση εξέδωσε το 1860, έναν χρόνο αφού είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του. Την επόμενη χρονιά ακολούθησε τους γονείς του στην Αίγυπτο, για θεραπεία της μητέρας του, όμως μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του το 1862 επέστρεψε με την μητέρα του και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, αποφασισμένος να μην ακολουθήσει τις εμπορικές δραστηριότητες που του είχε αφήσει ο πατέρας του αλλά να αφοσιωθεί στην ενασχόληση με τα γράμματα.
Το 1866 ολοκλήρωσε την συγγραφή του μυθιστορήματος Πάπισσα Ιωάννα, έργο μέσα από το οποίο σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο (αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς πέντε εκδόσεις του κατάφερε να καταξιώσει διεθνώς τον Ροΐδη (ως διάσημο ή μάλλον διαβόητο - κατά σημείωση του Αρίστου Καμπάνη), ο οποίος τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με γαλλόφωνες εφημερίδες ενώ το 1870 έγινε και διευθυντής της εφημερίδας Grèce (Γκρες).
Το 1873 απώλεσε σχεδόν όλη του την περιουσία που είχε επενδύσει σε μετοχές της Εταιρίας Λαυρίου και της Πιστωτικής.
Τον Ιανουάριο του 1875 και για 18 μήνες εξέδιδε με τον Θέμο Άννινο το εβδομαδιαίο περιοδικό, χιουμοριστικό στην αρχή, σατιρικό κατόπιν, Ασμοδαίος μέσα από τις σελίδες του οποίου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει την δημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας καθώς και να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Υπέγραφε με τα ψευδώνυμα «Θεοτούμπης», «Σκνίπας» και πολλά άλλα παρόμοια, τα περισσότερα μιας μόνο χρήσεως, αφού τα ψευδώνυμα αυτά φαίνεται πως ήταν συνήθως αναγραμματισμοί φράσεων που τόνιζαν κάτι που είχε αναφερθεί στο αντίστοιχο άρθρο.[1] Kαυτηρίαζε τη κομματική συναλλαγή της εποχής του, υποστηρίζοντας όμως την πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη.
Το 1877 άρχισε η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή ένα κριτικό του κείμενο με τίτλο «Περί Συγχρόνου Ελληνικής Ποιήσεως», στο οποίο στρεφόταν κατά του ακραίου ρομαντισμού και της πραγμάτωσής του στο έργο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1878 διορίστηκε έφορος στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν κατά την διάρκεια των κυβερνήσεων Τρικούπη, ενώ απολυόταν από τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη. Παράλληλα, εμφανιζόταν ως υπέρμαχος της δημοτικής με μια σειρά από γλωσσικές μελέτες αν και ο ίδιος έγραφε τα κείμενά του στην καθαρεύουσα. Το 1885 είχε ένα σοβαρό ατύχημα όταν τον χτύπησε μια άμαξα με αποτέλεσμα να σπάσει το σαγόνι του και να μην μπορεί να μιλήσει για μήνες. Το 1890 έχασε την ακοή του οριστικά.
Την περίοδο 1890-1900 δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος του καθαρά αφηγηματικού του έργου, που περιλαμβάνει αρκετά διηγήματα. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεργαζόταν με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής στα οποία δημοσίευε διηγήματα και κριτικά άρθρα.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Εμμανουήλ Ροϊδης: «Tα υαλοπωλεία»
Παρά το γεγονός ότι το έργο του δεν αναγνωρίστηκε από τους συγχρόνους του ως δείγμα μοναδικού και πρωτοποριακού ύφους όπως θα του άρμοζε, σήμερα ο Ροΐδης συγκαταλέγεται στους μεγάλους κλασικούς των νεοελληνικών γραμμάτων. Υπήρξε δημιουργός ευαίσθητος και οξυδερκής και συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της. Δημιουργός μοναδικού ύφους, καλλιέργησε το χιούμορ, την κομψή σάτιρα και το αντισυμβατικό πνεύμα, χαρακτηριστικά που του έδωσαν ξεχωριστή θέση στο στερέωμα της νεοελληνικής πεζογραφίας.
Έγινε διάσημος σε ηλικία 30 ετών με την Πάπισσα Ιωάννα. Μετέφρασε μεγάλους συγγραφείς της ευρωπαϊκής γραμματείας. Διακρίθηκε στην πολιτική αρθρογραφία και ασχολήθηκε συστηματικά με τα κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά του: η ευρωπαϊκή συνείδηση (πάντα τον απασχολούσε η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες), η γαλλική παιδεία, η «καταλυτική» σάτιρα -η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροϊδη (Παράσχος, 19), το πολιτικό πάθος, ο αντικληρισμός, ο αντικομφορμισμός. Υπονόμευσε το ρομαντισμό και την ηθογραφία και βρίσκεται ανάμεσα σε δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό. Κοσμικός και κοσμικογράφος αλλά και μοναχικός τεχνίτης του λόγου ( Μουλλάς, 37).
Σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές το έργο του, πρότυπο σατιρικού ύφους και ειρωνικής-χιουμοριστικής γραφής, θα μπορούσε να διδάσκεται και να αποτελεί τρόπον τινά «οδηγό» για όσους ο δημόσιος βίος και η κριτική αποτίμηση πλευρών του πολιτισμού μας συνιστούν το χώρο των δραστηριοτήτων τους.
Η επιλογή του κειμένου
Από τα ΚΝΛ Γ΄Γυμνασίου εξετάζουμε το κείμενο του Εμμ. Ροϊδη Τα υαλοπωλεία. Ο λόγος που με ώθησε να ασχοληθώ με την παρουσίαση του εν λόγω κειμένου είναι η πρόθεση να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη μοναδικότητα του «ροΐδειου» ύφους.Η γλώσσα του κειμένου είναι μια απλή καλοδουλεμένη καθαρεύουσα, η ιστορική προσέγγιση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Γ΄ Γυμνασίου δεν αφήνει περιθώρια ευελιξίας, που σημαίνει ότι οι μαθητές διδάσκονται υποχρεωτικά –σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα- κείμενα παλαιότερων περιόδων. Έτσι η επαφή τους με παλιότερες μορφές της γλώσσας είναι εύλογη και οπωσδήποτε αναγκαία για τη διαμόρφωση άποψης σχετικά με το ύφος κάποιων συγγραφέων, όπως του Εμμ. Ροΐδη στην περίπτωσή μας.
Οι στόχοι της διδασκαλίας του συγκεκριμένου κειμένου
Εμμανουήλ Ροϊδης: «Tα υαλοπωλεία»
Παρά το γεγονός ότι το έργο του δεν αναγνωρίστηκε από τους συγχρόνους του ως δείγμα μοναδικού και πρωτοποριακού ύφους όπως θα του άρμοζε, σήμερα ο Ροΐδης συγκαταλέγεται στους μεγάλους κλασικούς των νεοελληνικών γραμμάτων. Υπήρξε δημιουργός ευαίσθητος και οξυδερκής και συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της. Δημιουργός μοναδικού ύφους, καλλιέργησε το χιούμορ, την κομψή σάτιρα και το αντισυμβατικό πνεύμα, χαρακτηριστικά που του έδωσαν ξεχωριστή θέση στο στερέωμα της νεοελληνικής πεζογραφίας.
Έγινε διάσημος σε ηλικία 30 ετών με την Πάπισσα Ιωάννα. Μετέφρασε μεγάλους συγγραφείς της ευρωπαϊκής γραμματείας. Διακρίθηκε στην πολιτική αρθρογραφία και ασχολήθηκε συστηματικά με τα κοινωνικά προβλήματα της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά του: η ευρωπαϊκή συνείδηση (πάντα τον απασχολούσε η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες), η γαλλική παιδεία, η «καταλυτική» σάτιρα -η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροϊδη (Παράσχος, 19), το πολιτικό πάθος, ο αντικληρισμός, ο αντικομφορμισμός. Υπονόμευσε το ρομαντισμό και την ηθογραφία και βρίσκεται ανάμεσα σε δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό. Κοσμικός και κοσμικογράφος αλλά και μοναχικός τεχνίτης του λόγου ( Μουλλάς, 37).
Σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές το έργο του, πρότυπο σατιρικού ύφους και ειρωνικής-χιουμοριστικής γραφής, θα μπορούσε να διδάσκεται και να αποτελεί τρόπον τινά «οδηγό» για όσους ο δημόσιος βίος και η κριτική αποτίμηση πλευρών του πολιτισμού μας συνιστούν το χώρο των δραστηριοτήτων τους.
Η επιλογή του κειμένου
Από τα ΚΝΛ Γ΄Γυμνασίου εξετάζουμε το κείμενο του Εμμ. Ροϊδη Τα υαλοπωλεία. Ο λόγος που με ώθησε να ασχοληθώ με την παρουσίαση του εν λόγω κειμένου είναι η πρόθεση να εξοικειωθούν οι μαθητές με τη μοναδικότητα του «ροΐδειου» ύφους.Η γλώσσα του κειμένου είναι μια απλή καλοδουλεμένη καθαρεύουσα, η ιστορική προσέγγιση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην Γ΄ Γυμνασίου δεν αφήνει περιθώρια ευελιξίας, που σημαίνει ότι οι μαθητές διδάσκονται υποχρεωτικά –σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα- κείμενα παλαιότερων περιόδων. Έτσι η επαφή τους με παλιότερες μορφές της γλώσσας είναι εύλογη και οπωσδήποτε αναγκαία για τη διαμόρφωση άποψης σχετικά με το ύφος κάποιων συγγραφέων, όπως του Εμμ. Ροΐδη στην περίπτωσή μας.
Οι στόχοι της διδασκαλίας του συγκεκριμένου κειμένου
- Να γνωρίσουν οι μαθητές τη γραφή του Ροΐδη και ειδικότερα τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της, το χιούμορ, την ειρωνεία και τη σάτιρα.
- Να γνωρίσουν κάποιες όψεις της παλιάς Αθήνας και με αφορμή το κείμενο να κάνουν διαπιστώσεις σχετικά με την «εξέλιξη» της πόλης, συγκρίνοντας την εικόνα της Αθήνας του τέλους του 19ου αι. με τη σημερινή. Να προσπαθήσουν να γίνουν «αναγνώστες» της πόλης τους όπως ήταν ο ίδιος ο Ροΐδης, κατά τον Δ. Δημηρούλη.
- Να αντιληφθούν την αξία της κριτικής ματιάς και να μάθουν να την καλλιεργούν. Η κριτική ματιά δεν είναι ιδιότητα του έμπειρου και διεισδυτικού συγγραφέα, και ειδικότερα αυτού που γράφει χρονογράφημα, αλλά ανάγκη για όλους μας.
- Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο και την αξία του χιούμορ και της λεπτής ειρωνείας στη ζωή μας.
- Να προβληματιστούν σχετικά με το «σεβασμό» που πρέπει να έχει ο πολίτης για την πόλη του, καθώς και η πολιτεία για τον πολίτη.
- Να γνωρίσουν το χρονογράφημα ως κειμενικό είδος.
- Να μάθουν τις απόψεις του Ροΐδη για το γλωσσικό ζήτημα.
Το περιεχόμενο του κειμένου θα πρέπει να κατανοηθεί πλήρως από μέρους των παιδιών, για να μην υπάρξουν κενά στη διδακτική διαδικασία. Για να διευκολυνθεί η διδακτική πράξη και να εξοικονομηθεί χρόνος καλό θα ήταν να έχει προηγηθεί η ανάγνωση του κειμένου από τους μαθητές στο σπίτι.
Η αφήγηση πλέκεται σε 3 επίπεδα:
Επίπεδο 1 (παράγραφοι 1-3): Τα προβλήματα που προκαλούν οι σκύλοι στους καταστηματάρχες. (Επανέρχεται στην παρ.11 κ.ε. με την περιγραφή του περιστατικού.)
Επίπεδο 2 (παράγραφοι 4-8): Τα προβλήματα που προκαλούν οι καταστηματάρχες στους πεζούς. Ο αφηγητής, ως πεζός στο κέντρο της Αθήνας, τοποθετείται στο πρόβλημα.
Επίπεδο 3 (παράγραφοι 9-14): Το περιστατικό: Τα προβλήματα που προκαλούν οι καταστηματάρχες στους σκύλους!
Προσωπικές εκτιμήσεις του αφηγητή υπάρχουν ακόμα στις εξής παραγράφους6: Αλλά το υπέρ παν άλλο, ερεθίζον τα νεύρα, είναι όταν, υπερβάς τις την διασταύρωσιν των οδών Ερμού και Αιόλου, πεζοπορή δρομαίος πέραν της μακαρίτιδος «Ωραίας Ελλάδος», βιαζόμενος να φθάση τον σιδηρόδρομον Πειραιώς και προσκρούων ανά παν βήμα εις εκθέσεις υαλοπωλείων, .στην 7: Μυριάκις, αφού εκινδύνευσα να πατήσω επί στοιβάδος πινακίων, κατελήφθην υπό σφοδρού πόθου να επιπέσω ως βούβαλος επί των πυραμίδων εκείνων, να λακτίσω ως ημίονος προς δεξιάν και αριστεράν, και να μεταβάλω εις θρύμματα την οχληράν και αυθάδη εκείνην κατάληψιν του πεζοδρομίου, υπό τον γλυκύν ήχον του συντριβομένου υαλίου, στην 8: τα πεζοδρόμια είναι προωρισμένα προς ελευθέραν κυκλοφορίαν των πεζοδρόμων, στην 9 την πραγματοποίησιν του χρυσού μου ονείρου, και τέλος στη 14: Κρίμα τω όντι ότι αι γυναίκες δεν είναι εύθραυστοι όσον αι φιάλαι. Τα κατ’ εμέ, ανεχώρησα ικανοποιημένος, τρίβων τας χείρας μου και ευχόμενος, εις όλας τας επί των πεζοδρομίων εκθέσεις υαλικών, ομοίαν τύχην και όμοιον σκύλον.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
H κριτική, η διεισδυτική ματιά, το «έξυπνο», το ζωντανό, το έτοιμο να ανατρέψει βλέμμα του Ροΐδη, που σε συνδυασμό με την εκπληκτικά καλοδουλεμένη γλώσσα και τα με «ευλαβική» προσοχή επιλεγμένα εκφραστικά μέσα, μας μεταφέρει με την αφήγηση ενός περιστατικού στην Αθήνα του τότε και μας βοηθά έτσι να αντιληφθούμε μεμιάς κάποια από τα καθημερινά προβλήματα που βασάνιζαν κατά τα τέλη του 19ου αι. τους Αθηναίους.
Το κύριο θέμα του κειμένου είναι η πόλη και το κύριο στοιχείο του ύφους, το χιούμορ, που απαιτεί υψηλό βαθμό κριτικής ικανότητας. Για την κατανόηση του ιδιαίτερου ύφους του Ροΐδη παραβάλλουμε άλλα σχετικού περιεχομένου κείμενα αλλά διαφορετικού ύφους (βλ. Παράρτημα κείμενα Αγγ. Τερζάκη και Τ. Καραϊσκάκη).
Στα πεζοδρόμια της Αθήνας σκύλοι, άνθρωποι, εμπορεύματα, παράλογες επιθυμίες, συνυπάρχουν όλα και περιγράφονται με τρόπο χιουμοριστικό. Οι γλωσσικές επιλογές (η χρήση μεγαλόστομων και εντυπωσιακών εκφράσεων) και τα εκφραστικά μέσα του Ροΐδη (προσωποποιήσεις/ παρομοιώσεις / μεταφορές) ενισχύουν ακόμα περισσότερο την αστεία ατμόσφαιρα»: μεγαλόπρεπα καρπούζια / ροδόχροα καρπούζια / ποτιστική μανία / οι σκύλοι έχουσι ευκινησία σχοινοβάτου, τα πεζοδρόμια για τα πόδια των ανθρώπων όπως η μύτη για τη στήριξη των γυαλιών, παρουσιάζει τον εαυτό του σαν ομηρικό ήρωα (βλ. Θεματικά κέντρα «το αστείο / το γέλιο), την παράνοια που επικρατεί: μάταιες οι προσπάθειες των καταστηματαρχών αλλά παρ’ όλα αυτά δεν αποσύρουν από το πεζοδρόμιο τα εμπορεύματά τους. Η εμμονή τους να καταλαμβάνουν τα πεζοδρόμια διαιωνίζει το πρόβλημα για τους πεζούς αλλά και για τους ίδιους - οι επαναλαμβανόμες καθημερινές σκηνές κυνηγητού καταντούν κωμικές και γραφικές- παρ’ όλα αυτά οι καταστηματάρχες παραμένουν αδιόρθωτοι, είναι στενοκέφαλοι. Ποιος θα δώσει τη λύση; Ένας σκύλος. Ίσως η πλήρης καταστροφή –ανίδεον χάος συντιμμμάτων- να τους κάνει να βάλουν μυαλό. Εδώ εκφράζεται η γενικότερη στάση του Ροΐδη ευρωπαϊκή του συνείδηση δεν μπορούσε να δεχτεί συμπεριφορές και χειρισμούς των συμπατριωτών του, οι οποίοι εξαιτίας της στενοκεφαλιάς τους δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν ούτε καν τα αναγκαία μιας στοιχειωδώς πολιτισμένης ζωής, όπως οι υγιεινές συνθήκες διαβίωσης.
Η καταλυτική έως καταστροφική κριτική ήταν για αυτόν το μόνο μέσο, το μόνο όπλο, με το οποίο θα μπορούσε ίσως να αφυπνίσει τη συνείδηση των συμπολιτών του… Προς το τέλος της ζωής του, απογοητευμένος από ανθρώπους που τον πρόδωσαν, μιλούσε σχεδόν με περιφρόνηση για πρόσωπα και πράγματα (… όποιος πιστεύει ότι μπορεί να διορθώσει το ρωμέικο ομοιάζει σε γελοιότητα με αυτόν που προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο) . Η κριτική του παύει να είναι «σωφρονιστική» αλλά έχει γίνει πλέον «καταστροφική» (Α. Αγγέλου).
Σατιρίζει τη στενοκεφαλιά, την κακογουστιά, την έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους, το χαμηλό επίπεδο πολιτισμού, την έλλειψη στοιχειωδών συνθηκών υγιεινής, ακόμα τους αφηρημένους ποιητές… (Εδώ φαίνεται η αντίδρασή του στον ρομαντισμό και στις υπερβολές του: σατιρίζει την αφηρημάδα των ποιητών, τις ονειροφαντασίες τους, την απουσία επαφής τους με την πραγματικότητα) .Διαθεματκές έννοιες - Θεματικά κέντρα
- Ο Ροΐδης δεν είναι άνθρωπος της ακοής -άλλωστε ήταν βαρήκοος- αλλά της όρασης και μάλιστα της οξύτατης όρασης, είναι Λυγξ (ψευδώνυμό του στην εφημ. Του Κλεάνθη Τριαντάφυλλου «Ραμπαγάς») (Μουλλάς, 25). Η παρατηρητικότητά του σε συνδυασμό με την κριτική ικανότητά του -είναι γεννημένος πολεμιστής αναφέρει ο Κλ. Παράσχος (Παράσχος, 42)- καθορίζουν το ύφος της λογοτεχνικής παραγωγής του: γίνεται ο θεμελιωτής της νεοελληνικής κριτικής (ο Δροσίνης τον αποκαλούσε «αστυνομία της σκέψης»).
Ο Ροΐδης υπήρξε κατεξοχήν κριτικός. Αυτή του η ιδιότητα σχετίζεται άμεσα με το ειρωνικό, σαρκαστικό, χιουμοριστικό, σατιρικό και τελικά ανατρεπτικό ύφος του. Η λογική του σε συνδυασμό με το σκώμμα συνέτριβε και άφηνε ερείπια χωρίς να προτείνει λύσεις, χωρίς να δημιουργεί. Γι’ αυτό ο Ροΐδης έχει χαρακτηριστεί από τον Γρ. Ξενόπουλος ως καταλυτής (βλ. Ξενόπουλος, Το έργον του Ροΐδου, 31 Μαρτίου 1904). Παντού βρίσκει τρωτά: στη λογοτεχνία του καιρού του, στη ζωγραφική, σε όλα. Όμως αυτό που του αναγνωρίζουν όλοι είναι ότι με τη συνέπειά του έδωσε ώθηση να κάνει ο πνευματικός κόσμος ένα βήμα μπροστά. Γι΄αυτό και οι νεότεροι τον αναγνώρισαν.
- Το κωμικό στοιχείο / το αστείο / το γέλιο
Αλλά τι προκαλεί το γέλιο;
To γέλιο προκαλείται από τη ύπαρξη του κωμικού στοιχείου. Συνεργασία παιδιών για τον εντοπισμό του αστείου (π.χ. αναφορά σε περίεργα χαρακτηριστικά…μύτη / δόντια/ σωματική διάπλαση / βάδισμα/ ενδυμασία…. / μια περίεργη συμπεριφορά κτλ.). Αστείο/ κωμικό είναι οτιδήποτε έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική, τη μακρόχρονη συνήθεια, οτιδήποτε ξεφεύγει από τον κανόνα. Ο Ροΐδης είχε μοναδική ικανότητα να εντοπίζει το αστείο, το παράδοξο στη ζωή και να το σχολιάζει με τρόπο χιουμοριστικό ή και ειρωνικό και εν τέλει να σατιρικό. Το αστείο, το χιούμορ, η ειρωνεία και η σάτιρα είναι οι βασικοί άξονες του ροϊδειου ύφους και θα πρέπει να σχολιαστούν ιδιαίτερα κατά την προσέγγιση του κειμένου.
Αλλά γιατί γελάμε διαβάζοντας «Τα υαλοπωλεία»; Ο Bergson στη μελέτη του για το γέλιο αναφέρεται στο «κωμικό μιας κατάστασης» και «στο κωμικό των λέξεων». Για να αντιληφθούν οι μαθητές τη διαφορά των δύο ειδών «κωμικού» χρησιμοποιούμε το κείμενο και με τη βοήθειά μας εντοπίζουν το αστείο που προκύπτει από τα συμβάντα, καθώς και το αστείο που προκύπτει από το ύφος/ την επιλογή των λέξεων/ από τις ίδιες τις λέξεις.
Το κωμικό της κατάστασης:
Η επανάληψη:
* Οι επαναλαμβανόμενες σκηνές κυνηγητού των αδέσποτων σκυλιών από τους εξοργισμένους καταστηματάρχες.
* Η αφηρημάδα / αδεξιότητα των πεζών (ποιητών, απρόσεκτων κ.ά.) που επαναλαμβάνεται - η αδεξιότητα άλλωστε είναι από μόνη της αστεία.
* Η επίμονη επιθυμία του αφηγητή να ορμήσει στη γυάλινη πυραμίδα κάθε φορά που αντικρίζει την «αυθάδη» έκθεση γυαλικών στα πεζοδρόμια.
Το πέσιμο, το γκρέμισμα, η χιονοστιβάδα όπως αποκαλεί ο Bergson το αιφνίδιο σώριασμα ανθρώπων και πραγμάτων:
* Πέφτουν οι διαβάτες, οι ανυποψίαστοι πεζοί
* Σωριάζονται τα γυαλικά, καταρρέει η πυραμίδα.
Η αντιστροφή/ το παράδοξο:
* Αντί για πεζούς βλέπεις στα πεζοδρόμια σκυλιά και εμπορεύματα (έχει αντιστραφεί η φυσική τάξη)
* Η επιδεξιότητα χαρακτηρίζει τα ζώα και όχι τους ανθρώπους
Το κωμικό των λέξεων : Εδώ το κωμικό το δημιουργεί η ίδια η γλώσσα. Ό,τι είναι το οφείλει στη δομή της φράσης ή στην επιλογή των λέξεων. Γι΄αυτό είναι δύσκολη και η μετάφρασή του από τη μια γλώσσα στην άλλη (Bergson, 87).
Η υπερβολή / η μεγαλοποίηση:
Οι υπερβολικά λεπτομερείς περιγραφές σκηνών, καταστάσεων και συναισθημάτων (βλ. κείμενο)
Η υπερβολή είναι κωμική όταν παρατείνεται και προπάντων όταν είναι συστηματική. Αυτό πετυχαίνει τόσο πολύ να φέρει γέλιο, ώστε μερικοί συγγραφείς έφτασαν να ορίσουν το κωμικό με τη μεγαλοποίηση.
Η μετατόπιση του κοινότοπου σε επίσημο
Στο κείμενο του Ροϊδη, το «βαρύγδουπο» ύφος της περιγραφής της φυσικής ανάγκης των σκύλων, ύφος που θυμίζει σοβαρή πραγματεία ζωολογίας και φυσιολογίας της εποχής, προκαλεί γέλιο. Το οικείο, το επουσιώδες, το ασήμαντο, μια συμπεριφορά αχρεία, μια κατάσταση άκοσμη, όπως εδώ η φυσική ανάγκη των σκύλων, παρουσιάζεται με πολύ επίσημο τρόπο, με ορολογία αυστηρού επιστημονικού εγχειριδίου σαν να πρόκειται για κάτι μεγάλο και σπουδαίο (ό.π., 103). Αυτή είναι η λεγόμενη «μετατόπιση», κυρίως από κάτω προς τα πάνω. Ο Ροΐδη Ροΐδης χρησιμοποιεί πολύ σοβαρό τόνο για κάτι πασίδηλα κοινό –τη φυσική ανάγκη των σκύλων και την έλξη τους από τα εμπορεύματα-στόχους.
Το ροΐδειο ύφος
Όπως και ο Κοραής έτσι και ο Ροΐδης είχε διακρίνει τη γλώσσα από το ύφος. Το ύφος το συλλαμβάνει ως καλλιτεχνική παρέκκλιση από τη νόρμα, από τον κανόνα: Οι συγγραφείς έχουν απόλυτον άδεια να συμπλέκουν όπως θέλουσι τας λέξεις, να εκτείνωσι ή να συστέλλωσι ουσιαστικών και επιθέτων συζεύξεις… και παν άλλο τοιούτο μα τολμώσι χάριν ζωηροτέρας παραστάσεως του νοήματος ή και απλώς επιδιώξεως πρωτοτυπίας (Δημηρούλης, Η τέχνη του ύφους…, 27).
Το καλό ύφος ταυτίστηκε με το «παρά προσδοκίαν γράφειν, δηλαδή με την ανατρεπτική χρήση του λόγου (ό.π., 34):
Ο Δ. Δημηρούλης παρατηρεί σχετικά με το κειμενικά είδη με τα οποία αχολήθηκε ο Ροϊδης: Όπως ο Κοραής κινείται ανάμεσα στα όρια των ειδών, λογοτεχνία, χρονογράφημα, κριτική, ιστορική μελέτη, δοκίμιο. Δεν θεωρήθηκε ποτέ καθαρός λογοτέχνης, αλλά λόγιος που σε συγκεκριμένες στιγμές του βίου του πειραματίστηκε με τη λογοτεχνική γραφή. Τα πεζογραφήματά του μοιάζουν με μεταμφιεσμένες πραγματείες. Τα κείμενά του συνιστούν πρωτότυπες αφηγηματικές προτάσεις. Η ειρωνική παραποίηση, η εσκεμμένη υπερβολή, η αφηγηματική αποστασιοποίηση, όλα ανήκουν στη ροΐδεια ευφυολογία και το σπάνιο ύφος (Δημηρούλης, ό.π. 195 κ.ε.).
Το καλό ύφος ταυτίστηκε με το «παρά προσδοκίαν γράφειν, δηλαδή με την ανατρεπτική χρήση του λόγου (ό.π., 34):
Ο Δ. Δημηρούλης παρατηρεί σχετικά με το κειμενικά είδη με τα οποία αχολήθηκε ο Ροϊδης: Όπως ο Κοραής κινείται ανάμεσα στα όρια των ειδών, λογοτεχνία, χρονογράφημα, κριτική, ιστορική μελέτη, δοκίμιο. Δεν θεωρήθηκε ποτέ καθαρός λογοτέχνης, αλλά λόγιος που σε συγκεκριμένες στιγμές του βίου του πειραματίστηκε με τη λογοτεχνική γραφή. Τα πεζογραφήματά του μοιάζουν με μεταμφιεσμένες πραγματείες. Τα κείμενά του συνιστούν πρωτότυπες αφηγηματικές προτάσεις. Η ειρωνική παραποίηση, η εσκεμμένη υπερβολή, η αφηγηματική αποστασιοποίηση, όλα ανήκουν στη ροΐδεια ευφυολογία και το σπάνιο ύφος (Δημηρούλης, ό.π. 195 κ.ε.).
Η γλώσσα
Στο έργο του Ροϊδη επικρατεί η γλώσσα που ίσχυε για όλη την αφηγηματική επιφυλλιδογραφίας της εποχής: η λόγια γλώσσα κυριαρχεί ακόμα και στους διαλόγου, εκτός από τις περιπτώσεις όπου μιλούν αγράμματοι άνθρωποι του λαού.(Μουλλάς 27). Ιδιαίτερη φροντίδα για τη γραφή, επιμένει στις ορθές γλωσσικές χρήσεις συσσωρεύει ομηρικές, αρχαϊκές, σπάνιες λέξεις και παραθέτει άφθονα συνήθως αμετάφραστα λογοτεχνικά χωρίς Γάλλων κατά κανόνα λογοτεχνών. (Μουλλάς, 37).
Υπήρξε υποστηρικτής του Ψυχάρη. Αλλά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού προβλήματος οι ιδέες του συγγένευαν με αυτές του Κοραή.Τα στοιχεία της καθαρεύουσας δε γίνεται να απορριφθούν τώρα τουλάχιστον από τη γραπτή γλώσσα. Αυτά που πρέπει να απορριφθούν είναι οι βαρβαρισμοί τα ασυμβίβαστα προς το λόγο στοιχεία που είχαν βάλει στη γλώσσα οι αττικιστές. Ήθελε καθαρεύουσα λαφρωμένη από αττικισμούς, εύληπττη και ευμάθητη και σχετικά ομαλή ώσπου να φτάσουμε στη δημοτική. Πίστευε σε ένα είδος συνάντησης εις το μέσον της κλίμακος όπως την ονειρευόταν και ο Κοραής. Η καθαρεύουσα ολοένα απλοποιούμενη αποβάλλοντας τα νεκρά στοιχεία της και η δημοτική ολοένα πλουτιζόμενη με στοιχεία της καθαρεύουσας. Η γλώσσα του είναι λοιπόν η πολύ απλή καθαρεύουσα, κυρίως από το 1980 και μετά (1891-1901) – (Παράσχος, 32).
Ο Ροϊδης έγραφε όχι ένεκα της αγάπης του προς την καθαρεύουσα αλλά ακριβώς ένεκα του μίσους της κατ’ αυτήν. Η καθαρεύουσα … ομοιάζει με τα κακά και δύστροπα εκείνα γύναια, τα οποία τιθασεύει και υποτάσσει ο ματαχειριζόμενος όχι με θωπείας αλλά με ραβδισμούς. Αναγνωρίζει την ανάγκη της καθαρεύουσας και συμβουλεύει την επανάσταση ήρεμο, βραδεία, βαθμιαία. Φανταζόταν τη γλώσσα σαν μια μεγάλη σκάλα που έπρεπε οι δύο άκρες της να συναντηθούν, από τη μια άκρη η αρχαία γλώσσα των αττικιστών θα έπρεπε να αποβάλει σχολαστικισμούς και αρχαιοπρεπή στοιχεία ξένα προς το λαϊκό γλωσσικό αίσθημα και από την άλλη η δημοτική τις ακρότητές της. Οι απόψεις του θυμίζουν το μεγάλο λόγιο του διαφωτισμού τον Κοράη, τον οποίο ο Ροΐδης θαύμαζε.
Ρομαντισμός και Ροΐδης: Ο Ροΐδης παρότι θαύμαζε τους ρομαντικούς (Μπάιρον, Μπωντλέρ, Ταιν κ.ά. ) άσκησε δριμεία κριτική στους συγχρόνους του που επιδίδονταν στις ανούσιες υπερβολές του ρομαντισμού. Με τη συνεπή ορθολογιστική στάση του και με την άγρυπνη κριτική του – βλ. τη διαμάχη του με τον Άγγ. Βλάχο 1877 και την ανάπτυξη της θεωρίας του για την «περιρρέουσα ποιητική ατμόσφαιρα»- άνοιξε νέους δρόμους στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Αν επιχειρήσουμε να εντάξουμε τη σάτιρα, το χιουμοριστικό χρονογράφημα που εξετάζουμε του Ροΐδη, στο ρεύμα του ρομαντισμού, θα διαπιστώσουμε ότι το συγκεκριμένο κείμενο δε διέπεται από τις αρχές του ρομαντισμού. ΗΑυτοί οι χαρακτηρισμοί για το κίνημα του ρομαντισμού θα οδηγήσουν τα παιδιά στη διαπίστωση ότι το κείμενο που εξετάζομε κάθε άλλο παρά ρομαντικό είναι. Πατά γερά στην πραγματικότητα: περιγράφει, σχολιάζει και σκώπτει πράγματα επίκαιρα, σύγχρονα.
Με τον Ροϊδη ωστόσο τα πράγματα συνέβησαν διαφορετικά, παρόλο που και ο ίδιος στάθηκε τυπικός εκπρόσωπος της γενιάς του 1860. Η ρομαντική όμως πρόκληση και διαμαρτυρία, το ρομαντική νόσος της γενιάς του κατόρθωσε στην περίπτωσή του να απεμπλακεί από τα όρια του ατομικού εγώ και να ενσωματώσει τον κοινωνικό προβληματισμό και τη συλλογική προοπτική. Οι κραυγές αγωνίας της γενιάς του… μετασχηματίστηκαν στο δικό του έργο σε αγωνιστική διάθεση και μαχητικότητα. Ο κριτικός στοχασμός του Ρ. παρακολούθησε σε όλα της τα φανερώματα την πορεία της νεοελληνικής κοινωνίας κατά τις τέσσερις δεκαετίες του 19ου αι. και είχε πάντοτε να εκφράσει τη συλλογική δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία. Η σατιρική σκοπιά και η κριτική απόσταση διαφοροροποιεί τον Ρ. από την ομαδική χρεωκοπία της γενιάς του. Εγκαταλείπει το παλιό που εκπνέει.
Η σάτιρα στην αρχή ως αμυντική συμπεριφορά γίνεται στη συνέχεια όπλο επίθεσης και επιτίμησης με στόχο την αναμόρφωση της κοινωνίας.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Συσχέτιση με το μάθημα: "Κοινωνική και Πολιτική αγωγή"
Υπήρξε υποστηρικτής του Ψυχάρη. Αλλά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού προβλήματος οι ιδέες του συγγένευαν με αυτές του Κοραή.Τα στοιχεία της καθαρεύουσας δε γίνεται να απορριφθούν τώρα τουλάχιστον από τη γραπτή γλώσσα. Αυτά που πρέπει να απορριφθούν είναι οι βαρβαρισμοί τα ασυμβίβαστα προς το λόγο στοιχεία που είχαν βάλει στη γλώσσα οι αττικιστές. Ήθελε καθαρεύουσα λαφρωμένη από αττικισμούς, εύληπττη και ευμάθητη και σχετικά ομαλή ώσπου να φτάσουμε στη δημοτική. Πίστευε σε ένα είδος συνάντησης εις το μέσον της κλίμακος όπως την ονειρευόταν και ο Κοραής. Η καθαρεύουσα ολοένα απλοποιούμενη αποβάλλοντας τα νεκρά στοιχεία της και η δημοτική ολοένα πλουτιζόμενη με στοιχεία της καθαρεύουσας. Η γλώσσα του είναι λοιπόν η πολύ απλή καθαρεύουσα, κυρίως από το 1980 και μετά (1891-1901) – (Παράσχος, 32).
Ο Ροϊδης έγραφε όχι ένεκα της αγάπης του προς την καθαρεύουσα αλλά ακριβώς ένεκα του μίσους της κατ’ αυτήν. Η καθαρεύουσα … ομοιάζει με τα κακά και δύστροπα εκείνα γύναια, τα οποία τιθασεύει και υποτάσσει ο ματαχειριζόμενος όχι με θωπείας αλλά με ραβδισμούς. Αναγνωρίζει την ανάγκη της καθαρεύουσας και συμβουλεύει την επανάσταση ήρεμο, βραδεία, βαθμιαία. Φανταζόταν τη γλώσσα σαν μια μεγάλη σκάλα που έπρεπε οι δύο άκρες της να συναντηθούν, από τη μια άκρη η αρχαία γλώσσα των αττικιστών θα έπρεπε να αποβάλει σχολαστικισμούς και αρχαιοπρεπή στοιχεία ξένα προς το λαϊκό γλωσσικό αίσθημα και από την άλλη η δημοτική τις ακρότητές της. Οι απόψεις του θυμίζουν το μεγάλο λόγιο του διαφωτισμού τον Κοράη, τον οποίο ο Ροΐδης θαύμαζε.
Ρομαντισμός και Ροΐδης: Ο Ροΐδης παρότι θαύμαζε τους ρομαντικούς (Μπάιρον, Μπωντλέρ, Ταιν κ.ά. ) άσκησε δριμεία κριτική στους συγχρόνους του που επιδίδονταν στις ανούσιες υπερβολές του ρομαντισμού. Με τη συνεπή ορθολογιστική στάση του και με την άγρυπνη κριτική του – βλ. τη διαμάχη του με τον Άγγ. Βλάχο 1877 και την ανάπτυξη της θεωρίας του για την «περιρρέουσα ποιητική ατμόσφαιρα»- άνοιξε νέους δρόμους στη νεοελληνική λογοτεχνία.
Αν επιχειρήσουμε να εντάξουμε τη σάτιρα, το χιουμοριστικό χρονογράφημα που εξετάζουμε του Ροΐδη, στο ρεύμα του ρομαντισμού, θα διαπιστώσουμε ότι το συγκεκριμένο κείμενο δε διέπεται από τις αρχές του ρομαντισμού. ΗΑυτοί οι χαρακτηρισμοί για το κίνημα του ρομαντισμού θα οδηγήσουν τα παιδιά στη διαπίστωση ότι το κείμενο που εξετάζομε κάθε άλλο παρά ρομαντικό είναι. Πατά γερά στην πραγματικότητα: περιγράφει, σχολιάζει και σκώπτει πράγματα επίκαιρα, σύγχρονα.
Με τον Ροϊδη ωστόσο τα πράγματα συνέβησαν διαφορετικά, παρόλο που και ο ίδιος στάθηκε τυπικός εκπρόσωπος της γενιάς του 1860. Η ρομαντική όμως πρόκληση και διαμαρτυρία, το ρομαντική νόσος της γενιάς του κατόρθωσε στην περίπτωσή του να απεμπλακεί από τα όρια του ατομικού εγώ και να ενσωματώσει τον κοινωνικό προβληματισμό και τη συλλογική προοπτική. Οι κραυγές αγωνίας της γενιάς του… μετασχηματίστηκαν στο δικό του έργο σε αγωνιστική διάθεση και μαχητικότητα. Ο κριτικός στοχασμός του Ρ. παρακολούθησε σε όλα της τα φανερώματα την πορεία της νεοελληνικής κοινωνίας κατά τις τέσσερις δεκαετίες του 19ου αι. και είχε πάντοτε να εκφράσει τη συλλογική δυσαρέσκεια και διαμαρτυρία. Η σατιρική σκοπιά και η κριτική απόσταση διαφοροροποιεί τον Ρ. από την ομαδική χρεωκοπία της γενιάς του. Εγκαταλείπει το παλιό που εκπνέει.
Η σάτιρα στην αρχή ως αμυντική συμπεριφορά γίνεται στη συνέχεια όπλο επίθεσης και επιτίμησης με στόχο την αναμόρφωση της κοινωνίας.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Συσχέτιση με το μάθημα: "Κοινωνική και Πολιτική αγωγή"
Στις εισαγωγικές έννοιες υπάρχει η ενότητα 1.3 Ατομική και κοινωνική συμπεριφορά (σελ. 4), όπου γίνεται λόγος για τη σχέση αλληλεπίδρασης ατόμου και κοινωνίας.
Ακόμα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το κεφάλαιο 2.1.2. «Κοινωνικές ομάδες» / «Διακρίσεις κοινωνικών ομάδων» (σελ. 9 - γελοιογραφία) σχετικά με τις προκαταλήψεις για άτομα άλλων ομάδων, των γυναικών, π.χ., στην περίπτωση του Ρ.
Επίσης, το κεφ. 12 «Δικαιώματα και υποχρεώσεις του πολίτη» βλ. σελ. 110 – γελοιογραφία / να σέβομαι το περιβάλλον και το κοινό συμφέρον… , σελ. 121-123 «Προστασία του περιβάλλοντος και περιβαλλοντική αγωγή», καθώς και άσκηση 5 σελ. 123 σχετικά με τις ράμπες για αναπήρους στην πόλη μας και την πρόνοια από μέρους της πολιτείας. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Κάθε αθηναϊκή μέρα γεννιέται μέσα στην παράνοια της τυφλής βιασύνης και το κυκλοφοριακό χάος και σβήνει μέσα στο ρυπαρό «κορεσμό» των δημόσιων χώρων και το αδιέξοδο της στάθμευσης. Ωστόσο, αν και πάσχοντες, δεν αντιδρούμε, δεν απαιτούμε μια θεραπεία από τα επακόλουθα της «ασθένειας» που κατατρώει τις ώρες μας. Δεν θέλουμε με κανένα τρόπο να εγκαταλείψουμε την ακριβοπληρωμένη βολή μας. Εγωιστικά και κοντόθωρα βάζουμε καθημερινά το λιθαράκι του παραλογισμού, της αυθαιρεσίας, της διάλυσης στην κοινή μας ζωή, ακυρώνοντας κάθε προσπάθεια για ανθρώπινη επιβίωση.
Ακόμα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί το κεφάλαιο 2.1.2. «Κοινωνικές ομάδες» / «Διακρίσεις κοινωνικών ομάδων» (σελ. 9 - γελοιογραφία) σχετικά με τις προκαταλήψεις για άτομα άλλων ομάδων, των γυναικών, π.χ., στην περίπτωση του Ρ.
Επίσης, το κεφ. 12 «Δικαιώματα και υποχρεώσεις του πολίτη» βλ. σελ. 110 – γελοιογραφία / να σέβομαι το περιβάλλον και το κοινό συμφέρον… , σελ. 121-123 «Προστασία του περιβάλλοντος και περιβαλλοντική αγωγή», καθώς και άσκηση 5 σελ. 123 σχετικά με τις ράμπες για αναπήρους στην πόλη μας και την πρόνοια από μέρους της πολιτείας. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Με την ευκαιρία της μελέτης του κειμένου του Ε. Ροΐδη "Τα υαλοπωλεία" συνοψίζω κι εδώ βασικά χαρακτηριστικά του έργου του που συναντήσαμε και στο κείμενό μας, για να τα έχετε συγκεντρωμένα στη μελέτη σας και να μπορείτε να τα επισημάνετε στην ανάλυσή σας:
Η ευρωπαϊκή συνείδηση.Τον απασχολεί η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής του και ένα αγαπημένο θέμα για τη σάτιρά του είναι τα κακώς κείμενα της σύγχρονης του κοινωνίας σε όλες τις εκδηλώσεις της.
Η «καταλυτική» του σάτιρα. Το έργο του θα μπορούσε να αποτελεί πρότυπο σατιρικού και χιουμοριστικού ύφους, η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροΐδη, σύμφωνα με τον Παράσχο, ενώ ο Δροσίνης τον αποκαλούσε "αστυνομία της σκέψης". Ο ίδιος έλεγε για τη σάτιρα και το σαρκασμό στα «Σκαλαθύρματά του» ότι «ο σαρκαστικός γέλως μόνος διακρίνει τον άνθρωπο από του κτήνους».
Υπονόμευσε το ρομαντισμό στην ελληνική του εκδήλωση -αντίθετα θαυμάζει κάποιους από τους ευρωπαίους ρομαντικούς λογοτέχνες- όπως και την ηθογραφία και πολλά από τα κείμενά του βρίσκονται ανάμεσα στη δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό.
Ο ίδιος διακρίνει τη γλώσσα από το ύφος στο έργο του. Η γραφή του συνιστά δείγμα μοναδικού, πρωτοποριακού και ανατρεπτικού ύφους. Καλλιέργησε ένα απαιτητικό είδος και με το αντισυμβατικό του πνεύμα υπήρξε ευαίσθητος και οξυδερκής παρατηρητής και κριτής της εποχής του. Συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της.
Στο κείμενο θα πρέπει επίσης να μπορείτε να επισημάνετε:
Την αξία της παρατηρητικότητας ως προϋπόθεση για τη σατιρική περιγραφή
Τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνει το κωμικό (κωμικό της κατάστασης, κωμικό των λέξεων) και ειδικότερα την ιδιόμορφη χρήση της πομπώδους και επεξεργασμένης γλώσσας ως φορέα του κωμικού.
Τον έκδηλο μισογυνισμό του συγγραφέα.
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/pi/content.html?c=6&t=3,6886
Εάν ως χρονογράφημα ορίζουμε το λογοτεχνικό είδος του πεζού λόγου που είναι πάντοτε σύντομο, αντλεί τα θέματά του και σχολιάζει την τρέχουσα, επίκαιρη πραγματικότητα, μπορούμε να εντάξουμε στο είδος αυτό τα "Υαλοπωλεία";
Τις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Ροΐδης.
Η ευρωπαϊκή συνείδηση.Τον απασχολεί η πολιτισμική αναντιστοιχία της ελληνικής προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες της εποχής του και ένα αγαπημένο θέμα για τη σάτιρά του είναι τα κακώς κείμενα της σύγχρονης του κοινωνίας σε όλες τις εκδηλώσεις της.
Η «καταλυτική» του σάτιρα. Το έργο του θα μπορούσε να αποτελεί πρότυπο σατιρικού και χιουμοριστικού ύφους, η σάτιρα είναι η δεύτερη ανάσα για τον Ροΐδη, σύμφωνα με τον Παράσχο, ενώ ο Δροσίνης τον αποκαλούσε "αστυνομία της σκέψης". Ο ίδιος έλεγε για τη σάτιρα και το σαρκασμό στα «Σκαλαθύρματά του» ότι «ο σαρκαστικός γέλως μόνος διακρίνει τον άνθρωπο από του κτήνους».
Υπονόμευσε το ρομαντισμό στην ελληνική του εκδήλωση -αντίθετα θαυμάζει κάποιους από τους ευρωπαίους ρομαντικούς λογοτέχνες- όπως και την ηθογραφία και πολλά από τα κείμενά του βρίσκονται ανάμεσα στη δημοσιογραφία και στο λογοτεχνικό ύφος, ανάμεσα στον κριτικό στοχασμό και στην αφήγηση, ανάμεσα στον εγκυκλοπαιδισμό και στην επιστήμη, ανάμεσα στο Διαφωτισμό και στον κλασικισμό.
Ο ίδιος διακρίνει τη γλώσσα από το ύφος στο έργο του. Η γραφή του συνιστά δείγμα μοναδικού, πρωτοποριακού και ανατρεπτικού ύφους. Καλλιέργησε ένα απαιτητικό είδος και με το αντισυμβατικό του πνεύμα υπήρξε ευαίσθητος και οξυδερκής παρατηρητής και κριτής της εποχής του. Συνέβαλε στη διάπλαση μιας νέας αισθητικής συνείδησης σε μια εποχή κατά την οποία η λογοτεχνία στον ελληνικό χώρο αναζητούσε την ταυτότητά της.
Στο κείμενο θα πρέπει επίσης να μπορείτε να επισημάνετε:
Την αξία της παρατηρητικότητας ως προϋπόθεση για τη σατιρική περιγραφή
Τους τρόπους με τους οποίους επιτυγχάνει το κωμικό (κωμικό της κατάστασης, κωμικό των λέξεων) και ειδικότερα την ιδιόμορφη χρήση της πομπώδους και επεξεργασμένης γλώσσας ως φορέα του κωμικού.
Τον έκδηλο μισογυνισμό του συγγραφέα.
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/pi/content.html?c=6&t=3,6886
Εάν ως χρονογράφημα ορίζουμε το λογοτεχνικό είδος του πεζού λόγου που είναι πάντοτε σύντομο, αντλεί τα θέματά του και σχολιάζει την τρέχουσα, επίκαιρη πραγματικότητα, μπορούμε να εντάξουμε στο είδος αυτό τα "Υαλοπωλεία";
Τις αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Ροΐδης.
ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Επειδή η κατάσταση που περιγράφει ο συγγραφέας μας δεν έχει αλλάξει όσο θα θέλαμε και αντίστοιχα με το χρόνο που έχει μεσολαβήσει από τότε, ως παράλληλο κείμενο δείτε κάτι πιο σύγχρονο:
Είμαστε ό,τι... οι δρόμοι μας(Τασούλα Καραϊσκάκη, εφημ. Καθημερινή, Μόνιμες στήλες, 12- 5-2006)
Είμαστε ό,τι... οι δρόμοι μας(Τασούλα Καραϊσκάκη, εφημ. Καθημερινή, Μόνιμες στήλες, 12- 5-2006)
Κάθε αθηναϊκή μέρα γεννιέται μέσα στην παράνοια της τυφλής βιασύνης και το κυκλοφοριακό χάος και σβήνει μέσα στο ρυπαρό «κορεσμό» των δημόσιων χώρων και το αδιέξοδο της στάθμευσης. Ωστόσο, αν και πάσχοντες, δεν αντιδρούμε, δεν απαιτούμε μια θεραπεία από τα επακόλουθα της «ασθένειας» που κατατρώει τις ώρες μας. Δεν θέλουμε με κανένα τρόπο να εγκαταλείψουμε την ακριβοπληρωμένη βολή μας. Εγωιστικά και κοντόθωρα βάζουμε καθημερινά το λιθαράκι του παραλογισμού, της αυθαιρεσίας, της διάλυσης στην κοινή μας ζωή, ακυρώνοντας κάθε προσπάθεια για ανθρώπινη επιβίωση.
Και η τραγωδία στους δρόμους συνεχίζεται. Ως πεζοί δίνουμε τη μάχη του ασφαλούς βαδίσματος, παλινδρομώντας από το οδόστρωμα στα στενά κακοφτιαγμένα πεζοδρόμια, ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα και δίκυκλα, τραπεζοκαθίσματα, ξεχασμένα μπάζα, σκουπίδια, λακκούβες. Ως εποχούμενοι μπουσουλάμε αργά ανάμεσα σε διπλο– και τριπλο–παρκαρισμένα αυτοκίνητα, αιφνιδιαζόμαστε από απρόσμενες αντικανονικές στάσεις μπροστινών οχημάτων, μένουμε για ώρα (σχεδόν αδιαμαρτύρητα) πίσω από σταματημένα φορτηγά που ξεφορτώνουν εμπορεύματα εκτός ωραρίου τροφοδοσίας καταστημάτων (προβλήματα δημιουργούνται ακόμη κι όταν τηρείται το ωράριο). Μέχρι 8% παραπάνω επιβάρυνση στην κυκλοφορία προκαλούν τα φορτηγά που τροφοδοτούν τα μαγαζιά σε ώρες αιχμής, δημιουργώντας τριτοκοσμικές καταστάσεις στην πόλη. Τι θα έπρεπε να γίνει; Η τροφοδοσία να πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της νύχτας, σε ειδικές ζώνες εισόδου και στάθμευσης, όπως γίνεται σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου κι όπως γινόταν κατά τον ολυμπιακό Αύγουστο του 2004. Αλλά προβάλλεται πάντα το πρόσχημα του ελλιπούς κράτους – δεν μπορεί να υπάρξει επαρκής έλεγχος (λογιστικός, φορολογικός) στις συναλλαγές αυτού του τύπου μεταμεσονύχτια.
Καταστάσεις που επιβεβαιώνουν ότι είναι... προνόμιο να ζεις σ’ αυτόν τον τόπο, όπου οι ίδιες οι Αρχές μεροληπτούν• χαρίζεται ο αστυνόμος, ρουσφετολογεί ο δήμαρχος, δημηγορεί ο πολιτευτής… Στο 55% των δρόμων της Αθήνας η κυκλοφορία των οχημάτων γίνεται μόνο σε μία λωρίδα λόγω παράνομης στάθμευσης. Στο λεκανοπέδιο πραγματοποιούνται 1,6 σταθμεύσεις αυτοκινήτων, από τις οποίες το 80% στους δρόμους (παράνομα, κυρίως). Για τα 2,5 εκατ. Ι.Χ. του λεκανοπεδίου διατίθενται μόνο 265.000 θέσεις πάρκινγκ σε δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους. Σε οργανωμένα πάρκινγκ καταφεύγει μόνο το 2% των οδηγών.
Η αστυνόμευση δεν είναι μεθοδευμένη και συστηματική, παρά μόνον εισπρακτική. Δεν υπάρχει πρόγραμμα επιλεκτικού ελέγχου σε φορτωμένους δρόμους, στροφές λεωφορείων, ράμπες για τη διευκόλυνση ατόμων με κινητικά προβλήματα. Σε κάποιες περιπτώσεις μοιάζει να βολεύει η ελεγχόμενη παρανομία (και όχι η εξάλειψή της), αφού τα έσοδα είναι πολλά από τις κλήσεις – οι οδηγοί της Αττικής πληρώνουν κατ’ έτος περί τα 25 εκατ. ευρώ για παράνομη στάθμευση.
Είναι ν’ αναρωτιέται κανείς γιατί η Πολιτεία καθυστερεί τόσο πολύ να κατασκευάσει νέα πάρκινγκ και σταθμούς μετεπιβίβασης, γιατί δεν ενθαρρύνει τους ιδιώτες που ενδιαφέρονται να δημιουργήσουν ιδιωτικούς σταθμούς αυτοκινήτων. Γιατί δεν βρίσκει λύσεις για τις πυκνοδομημένες περιοχές όπου η ζήτηση καλπάζει και οι πολίτες δεν έχουν άλλες επιλογές.
Φταίει μόνο η ανοργανωσιά, η ανεπάρκεια ή παρεισφρέει, όπως και αλλού, η ιδιοτέλεια και η πώρωση;
Φταίει μόνο η ανοργανωσιά, η ανεπάρκεια ή παρεισφρέει, όπως και αλλού, η ιδιοτέλεια και η πώρωση;
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου